Η κυπριακή αγορά εργασίας δημιουργεί θέσεις εργασίας, έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης του γενικού πληθυσμού, αλλά οι νέοι άνθρωποι δεν μπορούν να βρουν το δικό τους δρόμο.
Η ανεργία μεταξύ των νέων ήταν πάντα υψηλότερη από το μέσο όρο. Στην Κύπρο το 2007 η ανεργία στους νέους 14 – 24 χρόνων ήταν στο 10%. Η οικονομική κρίση όξυνε το πρόβλημα της απασχόλησης, διογκώνοντας την ανεργία των νέων σε επίπεδα απειλητικά για το μέλλον μιας ολόκληρης γενιάς. Σε άλλες χώρες η κατάσταση πιο δραματική. Σύμφωνα με τη μελέτη Νέοι και Εργασία του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Εργασίας και Ζωής, η ανεργία των νέων στην Ισπανία ξεπέρασε το 40%. Στον αντίποδα η Ολλανδία κινείται κοντά στο 6%, ενώ στη Μάλτα η ανεργία των νέων έχει υποχωρήσει από το 14% το 2007, στο 13% το 2010.

Σε αυτή την κακή συγκυρία η Κύπρος έχει ένα ιδιαίτερα σημαντικό πλεονέκτημα. Η «Έρευνα Εργατικού Δυναμικού» για το 2010 της Στατιστικής Υπηρεσίας της Κύπρου, που δόθηκε πρόσφατα στη δημοσιότητα, δείχνει ότι το ποσοστό των απασχολούμενων, στις παραγωγικές ηλικίες 20 -64 ανήλθε στο 75,4%, μια από τις καλύτερες επιδόσεις στην Ευρώπη.

Μάλιστα η Κύπρος έχει πιάσει ήδη το ευρωπαϊκό στόχο του προγράμματος Ευρώπη 2020, που προβλέπει την αύξηση του ποσοστού της απασχόλησης στις ηλικίες 20 – 64 στο 75% του πληθυσμού μέχρι το 2020.
Το πρώτο τρίμηνο του 2011 το εργατικό δυναμικό (δηλαδή οι απασχολούμενοι και οι άνεργοι) ανερχόταν στα 409.883 άτομα, ελαφρά αυξημένο σε σύγκριση με το τέταρτο τρίμηνο του 2010, που ήταν 408.490 άτομα, ενώ πρώτο το τρίμηνο του 2010 το εργατικό δυναμικό αποτελείτο από 409.499 άτομα. Παρά την κρίση και τη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας, που δεν έχει επανέλθει στα επίπεδα προ της κρίσης, βλέπουμε μια σχετική σταθερότητα στο σύνολο του εργατικού δυναμικού. Δεν ωφελούνται, όμως, όλοι το ίδιο.
Το πρώτο καμπανάκι είναι ότι το ποσοστό απασχόλησης παραμένει αισθητά υψηλότερο στους άντρες: το πρώτο τρίμηνο του 2011 ήταν 81,5%, ενώ για τις γυναίκες 67,7%. Το πρώτο τρίμηνο του 2010 το ποσοστό απασχόλησης ήταν 74,4%, εκ των οποίων 81,2% οι άνδρες και 67,7% οι γυναίκες.
Το δεύτερο καμπανάκι είναι ότι η ανεργία στους νέους κάτω των 25 ετών έφτασε στα τέλη του 2010 στο 16,7%, ποσοστό υπερδιπλάσιο του γενικού μέσου όρου, που ήταν 6,2%. Τρεις μήνες αργότερα οι άνεργοι ηλικίας ως 25 χρόνων έφθασαν στο 20,7%, με τη μέση ανεργία στο 7,4%.
Ο αριθμός των εγγεγραμμένων ανέργων στο τέλος Ιουνίου ανέρχονταν σε 27.102 άτομα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας. Διορθώνοντας τις εποχικές διακυμάνσεις τα στοιχεία δείχνουν ότι ο αριθμός των εγγεγραμμένων ανέργων τον Ιούνιο 2011 μειώθηκε οριακά στα 28.178 πρόσωπα σε σύγκριση με 28.375 τον προηγούμενο μήνα, καταγράφοντας μείωση της τάξης του 0,7%. Σε σύγκριση με τον Ιούνιο του 2010 οι άνεργοι αυξήθηκαν κατά 4.642 άτομα (+20,7%) από τους οποίους οι 863 είναι νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας, δηλαδή το 18,5% των νέων ανέργων. Χαρακτηριστικό των διαστάσεων που έχει λάβει το πρόβλημα με τους νέους είναι ότι η συμμετοχή των νέων ανέργων από τον κλάδο των κατασκευών είναι χαμηλότερη (770). Η πλειοψηφία των νέων ανέργων τον Ιούνιο προέρχεται από το εμπόριο (1.322) και έπονται οι τουρισμός – εστίασης (413), μεταφορές και αποθήκευση (375), μεταποίηση (358) και εκπαίδευση (179).
Το πρόβλημα είναι πανευρωπαϊκό και δεν αφορά μόνο την Κύπρο. Η αντιμετώπισή του, όμως, απαιτεί άμεσες και δραστικές λύσεις, καθώς όσο αυξάνεται το προσδόκιμο της ζωής και παρατείνεται ο εργασιακός βίος, τόσο διαφοροποιείται η αγορά εργασίας.

Προβληματισμός στην Ευρώπη
Το ποσοστό ανεργίας των νέων ηλικίας μεταξύ 16 και 24 χρόνια στην ΕΕ των 27 είναι δύο φορές υψηλότερο από το συνολικό ποσοστό της ανεργία, όπως επισημάνθηκε στο συνέδριο «Συνεργασία για τη Νεολαία και την Απασχόληση: μια παγκόσμια πρόκληση », που συνδιοργάνωσαν στις Βρυξέλλες, στο Βέλγιο τέσσερις οργανισμοί -Cedefop, το EU-OSHA, ETF, Eurofound- που ασχολούνται με θέματα απασχόλησης. Υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και εμπειρογνώμονες από ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους, ιδρύματα, εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών συζήτησαν για τις πολιτικές θα μπορούσε να εφαρμόσει η Ευρώπη για να βελτιώσει την απασχόληση της νέας γενιάς.
«Τα τέσσερα εκατομμύρια νέοι άνεργοι στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι τεράστια
πρόκληση για την Ευρώπη», δήλωσε ο Ευρωπαίος Επίτροπος για την
Απασχόλησης, László Andor.
Η συζήτηση εστιάστηκε στην ανάγκη επενδύσεων σε νέους ανθρώπους και στη δημιουργία θέσεων εργασίας και ευκαιριών ώστε να μην κυριαρχήσει σε λίγα χρόνια η έννοια «χαμένη γενιά». Μια γενιά που δεν έχει καταφέρει να αναπτύξει τις δυνατότητες της, μια γενιά στο περιθώριο
«Οι νέοι θέλουν να εργαστούν και να συνεισφέρουν. Είναι κλειδί για την Ευρώπη να επενδύσει σε θέσεις εργασίας για τη νέα γενιά», σημειώνει ο δανός ευρωβουλευτής των Πρασίνων Emelie Turunen.
«Πρέπει να εξαλειφθούν τα εμπόδια για τους νέους ώστε να βρουν δουλειά», πρότεινε ο Steven D’Haeseleer από το φορέα Business Europe.

Κλειδί η εκπαίδευση
Παρά την αύξηση των ευκαιριών για εκπαίδευση και κατάρτιση ο αριθμός των νέων που μένουν εκτός εκπαιδευτικού συστήματος αυξάνεται. Και στην Κύπρο η κατοχή ενός πανεπιστημιακού τίτλου δεν ανοίγει την πόρτα στην αγορά εργασίας. Η απασχόληση νέων ανθρώπων που με τριτοβάθμια εκπαίδευση μειώθηκε το τρίτο τρίμηνο του 2010 σχεδόν στο 60%, από 70% που ήταν τρία χρόνια νωρίτερα.
Η νέα έρευνα από το Eurofound έδειξε ότι το κόστος από τον αυξανόμενο αριθμό των νέων που δεν απασχολούνται, αλλά ούτε λαμβάνουν κάποια εκπαίδευση ή κατάρτιση, ανέρχεται σε 100 δις. ευρώ σε ετήσια βάση. Για τη συγκεκριμένη κατηγορία των νέων χρησιμοποιείται το ακρωνύμιο NEETs (Not in Employment, Education or Training), οι οποίοι πανευρωπαϊκά αποτελούν το 12,9% των νέων, σχεδόν 7,5 εκατομμύρια άτομα.
«Η ανεργία των νέων είναι ένα υπερβολικό κόστος για την κοινωνία και δεν μπορούμε να επιτρέψουμε αυτό, όχι από την άποψη των χρημάτων, αλλά από άποψη ανθρώπινων ζωών», είπε το μέλος της Επιτροπής Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Pervenche Berès.
Πολλοί από τους συμμετέχοντες στο συνέδριο θεωρούν την εκπαίδευση και την κατάρτιση το κλειδί για να ξεκλειδώσει το δυναμικό των νέων στην αγορά εργασίας.
Ωστόσο, οι προσεγγίσεις είναι διαφορετικές.
«Ορισμένες χώρες, οι ’’έξυπνες’’, δεν έχουν περικόψει τους προϋπολογισμούς τους για την εκπαίδευση και αυτό είναι ένα βασικό μήνυμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής», δήλωσε ο Pierre Mairesse, διευθυντής στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη δια βίου μάθηση, την οριζόντια πολιτική σε θέματα και τη στρατηγική ΕΕ 2020.
Στο συνέδριο συζητήθηκε η προσαρμογή των δεξιοτήτων με τη ζήτηση για θέσεις εργασίας τόσο σε πανεπιστημιακό επίπεδο, όσο και στην επαγγελματική εκπαίδευση. Το κύριο συμπέρασμα, που αφορά και την Κύπρο, είναι ότι δεν είναι μόνο τα άτομα χαμηλής ειδίκευσης που δεν μπορούν να βρουν εργασία.
«Χρειαζόμαστε περισσότερη ποιότητα στην πρακτική άσκηση, η οποία θα να βοηθήσει τους νέους να λάβουν εργασιακή εμπειρία», σημείωσε είναι η Luca Scarpiello από το Φόρουμ Ευρωπαϊκής Νεολαίας. Την άποψη αυτή συμμερίστηκε ο Christian Lettmayr, αναπληρωτής διευθυντής του Cedefop, ο οποίος επισημαίνει ότι αυτοί που κατέχουν επαγγελματικά προσόντα είναι πιο πιθανό να έχουν μια δουλειά σε σύγκριση με όσους έχουν γενική εκπαίδευση.
Επιτυχημένα παραδείγματα
Τα πιο επιτυχημένα παραδείγματα άμβλυνσης του προβλήματος της ανεργίας των νέων αφορούν προγράμματα κινήτρων ενεργητικής απασχόλησης, τα οποία δίνουν στους νέους να αποκτήσουν εργασιακή εμπειρία. Οι αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις (όπως αμοιβή νέων με μισθούς χαμηλότερα από τη συλλογική σύμβαση για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα) δεν έχουν αποδώσει.
Ο τελικός στόχος των προγραμμάτων είναι ο νέος να μείνει εντός της αγοράς εργασίας, να μη χάσει την επαφή με το αντικείμενο των σπουδών του και να «χτίσει» το βιογραφικό του.
Το Βέλγιο και η Γερμανία αποτελούν τα καλύτερα παραδείγματα ενεργητικών πολιτικών, τις οποίες μάλιστα εφαρμόζουν με συνέπεια τόσο σε εθνικό επίπεδο, όσο και σε περιφερειακό και κλαδικό. Ακόμη και στη μικρή Κύπρο, άλλες ανάγκες έχει η αγορά εργασίας της Λευκωσίας και άλλες η Πάφος. Κοινό στοιχείο των προγραμμάτων που εφαρμόζουν και οι δύο χώρες είναι η παροχή οικονομικού κινήτρου στους εργοδότες.
Σε χώρες όπου η ανεργία των νέων αυξήθηκε απότομα, όπως συμβαίνει στην Κύπρο, αναδεικνύονται πιο δυναμικά παραδείγματα ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης. Στην Τσεχία, που αποτελεί πρότυπο σε αυτό τον τομέα, εφαρμόζονται προγράμματα κατάρτισης σε περιφερειακό επίπεδο, ενώ επιτρέπεται η χαμηλότερη αμοιβή σε νέους κάτω των 30 χρόνων, που είναι εγγεγραμμένοι άνεργοι για τουλάχιστον πέντε μήνες.
Παράλληλα απαιτείται η δραστική παρέμβαση κράτους και κοινωνικών εταίρων. Στη Μάλτα η αύξηση της απασχόλησης των νέων αποτελεί το πρώτο θέμα στην τοπική πολιτική ατζέντα από το 2008. Το αποτέλεσμα, που είναι η μικρή υποχώρηση της ανεργίας των νέων δικαιώνει την έμφαση που δόθηκε από το πολιτικό προσωπικό. Η Μάλτα έκανε κάτι σχετικά απλό: συνέδεσε την πανεπιστημιακή εκπαίδευση με τις ανάγκες της οικονομίας της, δηλαδή στη στήριξη των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και της βιομηχανίας ηλεκτρονικού τζόγου. Οι περισσότεροι πτυχιούχοι είναι οικονομικής κατεύθυνσης και τεχνολογικών πληροφορικής.

Αρνητική η τάση στην αγορά εργασίας

Η γενική τάση στην κυπριακή αγορά είναι αρνητική, όπως προκύπτει από ανάλυση της Κεντρικής Τράπεζας.
Ειδικότερα, στο Οικονομικό Δελτίο της Κεντρικής Τράπεζας επισημαίνεται ότι ως επακόλουθο του υποτονικού κλίματος της κυπριακής οικονομίας το 2010, η απασχόληση κατέγραψε οριακή αύξηση κατά το 2010 της τάξης του 0,2% σε σύγκριση με μείωση 0,7% το 2009. Σε συνδυασμό με το πιο πάνω, οι συνολικές ώρες απασχόλησης κατέγραψαν αύξηση της τάξης του 0,5% το 2010 σε σχέση με μείωση 1,6% το 2009. Η αύξηση στις συνολικές ώρες εργασίας προήλθε κυρίως, από την αύξηση στις ώρες εργασίας ανά απασχολούμενο και σε μικρότερο βαθμό από την αύξηση της απασχόλησης. Το γεγονός αυτό πιθανόν να σημαίνει ότι κάποιοι απασχολούμενοι υποαπασχολούνταν το 2009 και άρχισαν να επανέρχονται σε πιο φυσιολογικούς ρυθμούς το 2010.
Παράλληλα, κατά το 2010 καταγράφηκε αύξηση του ποσοστού ανεργίας κατά 0,9 ποσοστιαίες μονάδες, φτάνοντας στο 6,2%. Σημειώνεται ότι η αύξηση της ανεργίας του 2010, που επιμετρείται με βάση την έρευνα εργατικού δυναμικού σε τριμηνιαία βάση ήταν μικρότερη από ότι αναμενόταν με βάση τα στοιχεία των εγγεγραμμένων ανέργων που δημοσιεύονται σε μηνιαία βάση και με λιγότερη χρονική υστέρηση.

Αυξάνονται οι εγγεγραμμένοι
Τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία για την ανεργία αφορούν τους εγγεγραμμένους ανέργους.
Το ποσοστό των εγγεγραμμένων ανέργων μέχρι και το πρώτο εξάμηνο του 2008 παρουσίαζε πτωτική τάση, στη συνέχεια αυξήθηκε, με την αύξηση να συνεχίζεται μέχρι και τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του Απριλίου του 2011. Η αυξητική τάση συνδέεται με τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης και τη συνεπακόλουθη επιβράδυνση στην κυπριακή οικονομία. Το ποσοστό εγγεγραμμένης ανεργίας κατά τους πρώτους τέσσερις μήνες του 2011 έφθασε στο 6,9%, αυξημένο κατά 1,2% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2010. Ο αριθμός εγγεγραμμένων
ανέργων κατά την υπό εξέταση περίοδο αυξήθηκε κατά 5.117 άτομα σε σχέση με την αντίστοιχη
περσινή περίοδο φτάνοντας στους 28.508 ανέργους.
Η αυξητική τάση της εγγεγραμμένης
ανεργίας επιβεβαιώνεται και από τα στοιχεία που είναι διορθωμένα ως προς τις εποχικές
διακυμάνσεις, τα οποία δείχνουν την αύξηση της ανεργίας να συνεχίζεται σε σταθερούς ρυθμούς
από το δεύτερο εξάμηνο του 2008.
Σε ό,τι αφορά την ανά τομέα ανάλυση της απασχόλησης ξεχωρίζουν οι επιδόσεις δύο τομέων, αυτών των λοιπών υπηρεσιών και των κατασκευών. Συγκεκριμένα, η συνεισφορά του τομέα των λοιπών υπηρεσιών ανήλθε στο 0,9% ενώ η συνεισφορά των κατασκευών ήταν αρνητική στο 0,5%. Σχετικά με τις λοιπές υπηρεσίες, σημειώνεται ότι παρουσιάστηκε πολύ μεγάλη αύξηση στην υποκατηγορία «ιδιωτικά νοικοκυριά που απασχολούν οικιακό προσωπικό».
Εξαιρουμένης της υποκατηγορίας αυτής, η συνολική απασχόληση θα ήταν μειωμένη κατά 0,4% το 2010 σε σχέση με το 2009. Επίσης, στην κατηγορία των λοιπών υπηρεσιών περιλαμβάνεται ένα μεγάλο μέρος των υπαλλήλων στο γενικό δημόσιο τομέα, οι οποίοι κατέγραψαν αύξηση 2% το 2010. Όσον αφορά τη συνεισφορά των υπόλοιπων τομέων, οι κλάδοι του εμπορίου, επιδιορθώσεων, ξενοδοχείων, εστιατορίων, μεταφορών και κατασκευών και βιομηχανίας συμπεριλαμβανομένου της ενέργειας, είχαν μικρή αρνητική συνεισφορά. Από την άλλη, μικρή θετική συνεισφορά είχαν οι κλάδοι των ενδιάμεσων χρηματοπιστωτικών οργανισμών, διαχείρισης ακίνητης περιουσίας, εκμίσθωσης και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και γεωργίας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΕΪΤΑΝΙΔΗΣ seitanid@gmail.com

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Η Καθημερινή» (Κύπρου) στις 10 Ιουλίου 2011