του Φίλιππου Ι. Καρυπίδη[*]
καθηγητής – αντιπρόεδρος ΑΤΕΙ-Θ

Η πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση έδειξε ότι τα Πανεπιστήμια είναι βασικοί πυλώνες των εθνικών οικονομιών. Με την υψηλή εξειδίκευση της ανθρώπινης εργασίας και την έρευνα, δίνουν τη δυνατότητα σε ένα έθνος να συμμετέχει στον παγκόσμιο ανταγωνισμό και ενισχύουν την παραγωγή και την καινοτομία. Για παράδειγμα, η δυνατότητα προσαρμογής των επιχειρήσεων στις αλλαγές, όπως και το επίπεδο εκπαίδευσης ενός έθνους, είναι κρίσιμοι παράγοντες για την αντοχή στην κρίση και εξαρτώνται από τις επιδόσεις των Πανεπιστημίων. Έτσι, τα Πανεπιστήμια μπαίνουν στο κέντρο της πολιτικής και γίνονται αντικείμενο αλλεπάλληλων μετασχηματισμών, ώστε να συνεισφέρουν τα μέγιστα στην ανάπτυξη και στις επερχόμενες κρίσεις. Κάτι τέτοιο όμως δεν είναι εύκολο, αφού το αποτέλεσμα μιας αλλαγής στα Πανεπιστήμια φαίνεται μετά από πέντε έως δέκα χρόνια και στην έρευνα μετά από δέκα έως πενήντα χρόνια, ενώ οι πολιτικοί ενδιαφέρονται για αποτελέσματα μέσα σε μια κυβερνητική περίοδο. Οι «μετασχηματιστές» λοιπόν χρειάζονται εμπιστοσύνη και χρόνο.

Στη Δανία, από όπου μπορούν να αντληθούν πολύτιμα διδάγματα, το 2001 ξεκίνησε μια προσπάθεια για στενότερη σύνδεση διδασκαλίας, έρευνας και καινοτομίας. Έγινε μεταρρύθμιση σε δύο γύρους. Το 2003, η βουλή ενέκρινε τη μετασχηματιστική επιδίωξη για ισχυρά ανεξάρτητα ιδρύματα, ικανά να καλύψουν τις ανάγκες ενός διεθνοποιημένου πανεπιστημιακού περιβάλλοντος, με κύριο στόχο να αναβαθμισθεί η ανταλλαγή στην έρευνα, την εκπαίδευση και τη γνώση. Πιο συγκεκριμένα, το νέο θεσμικό πλαίσιο αποσκοπούσε στο να αυξήσει τη δυνατότητα των Πανεπιστημίων να θέτουν στρατηγικές προτεραιότητες και να ενισχύσει τη δυνατότητά τους να παίρνουν αποφάσεις, παραμένοντας ανεξάρτητα από επί μέρους συμφέροντα.

Ως ανώτατη πανεπιστημιακή αρχή καθορίσθηκε το συμβούλιο με την πλειοψηφία των μελών του να είναι εκτός του Πανεπιστημίου, για πιο στενές σχέσεις μεταξύ Πανεπιστημίων και κοινωνίας των πολιτών αλλά και για να τηρείται απόσταση από την πολιτεία. Το συμβούλιο διασφαλίζει τα συμφέροντα του ιδρύματος ως εκπαιδευτικού και ερευνητικού θεσμού και δίνει κατευθυντήριες αρχές για την οργάνωση, τις μακροχρόνιες δραστηριότητες και την ανάπτυξή του, εγκρίνει τους προϋπολογισμούς και απολογισμούς, συνάπτει αναπτυξιακές συμβάσεις με την πολιτεία, καθορίζει τους στόχους για τα επόμενα έτη και εκλέγει τον πρύτανη. Για να διασφαλισθεί η υψηλή ποιότητα ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, καθορίσθηκαν με λεπτομέρεια τα θέματα του μάνατζμεντ.

Στο δεύτερο γύρο της μεταρρύθμισης, κυριαρχεί η διαμόρφωση μιας νέας πανεπιστημιακής δομής προκειμένου να συγκεντρωθούν οι δημόσιες δαπάνες για έρευνα σε λιγότερα ιδρύματα, να επιτευχθούν συνέργειες (1+1=3) μεταξύ ιδρυμάτων και να αναβαθμιστεί η διεθνής ανταγωνιστικότητα της δανικής εκπαίδευσης και έρευνας. Έτσι, την 1η Ιανουαρίου του 2007, ένα σύνολο από ερευνητικά ιδρύματα και Πανεπιστήμια συγχωνεύθηκαν σχηματίζοντας οκτώ Πανεπιστήμια και τέσσερα ερευνητικά ινστιτούτα, π.χ. το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης προέκυψε από συγχώνευση τριών Πανεπιστημίων, ενώ το Τεχνικό Πανεπιστήμιο από ένα Πανεπιστήμιο και πέντε ερευνητικά ιδρύματα.

Μέσα σε λίγο χρόνο, εμφανίστηκαν ορισμένα θετικά αποτελέσματα σχετικά με τη δυναμική των Πανεπιστημίων χάρη στη μεγαλύτερη αυτονομία τους, την ισχυροποίηση της παγκόσμιας θέσης τους και την τροχιοδρόμηση των αλλαγών. Οι ξένοι φοιτητές που προτιμούν τα δανικά Πανεπιστήμια αυξάνονται κάθε χρόνο και είναι πλέον περισσότεροι από τους Δανούς που φοιτούν σε Πανεπιστήμια άλλων χωρών. Με σχετική μελέτη, διαπιστώνεται επίσης ότι οι πολυάριθμες νομικές ρυθμίσεις υπονομεύουν τις προσπάθειες των Πανεπιστημίων της Δανίας να επιτύχουν τους στρατηγικούς στόχους τους. Υπάρχουν λοιπόν εισηγήσεις για περιορισμό τους με μια στρατηγική εμπιστοσύνης που ισχυροποιεί την αυτοδυναμία των ιδρυμάτων. Αυτό σημαίνει ότι τα Πανεπιστήμια πρέπει να κερδίσουν την εμπιστοσύνη με το να είναι υπόλογα –σε μεγάλο βαθμό- για τις στρατηγικές τους επιλογές.