Η λύση – σοκ που επιλέχθηκε για την Κύπρο, με τη ριζική αναδιάρθρωση των δύο συστημικών τραπεζών, χωρίς την παροχή δημόσιου χρήματος για τη στήριξή τους, δεν ήταν μια καινοφανή και αιφνίδια εξέλιξη. Ούτε, πιθανότατα, θα είναι και η μοναδική.

Οι ηγέτες του G-20 κατά τη Σύνοδο Κορυφής του Νοεμβρίου 2010, στη Σεούλ, είχαν αποφασίσει την καθιέρωση ενός πλαισίου κανόνων για την αντιμετώπιση των ηθικών κινδύνων που απορρέουν από την λειτουργία των συστημικά σημαντικών φορέων παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών.

Ο στόχος ήταν να εξουδετερωθεί το επιχείρημα των μεγάλων τραπεζών ότι είναι «πολύ μεγάλες για να πέσουν». Το κακό προηγούμενο της Lehmann Brothers και τα όσα ακολούθησαν στις ΗΠΑ δεν θα έπρεπε να επαναληφθεί. Η ομάδα του G-20 είχε ζητήσει το πλαίσιο να τεθεί σε εφαρμογή, σταδιακά, εντός των δύο επόμενων ετών, δηλαδή ως το Νοέμβριο του 2012…

Το ερώτημα που προκύπτει είναι τι μέτρα και τι ενέργειες έγιναν στην Κύπρο το μεσοδιάστημα χρόνια, καθώς το κλίμα που διαμορφώνονταν δεν ήταν άγνωστο στις εποπτικές  αρχές, ενώ τίποτα από άλλο αυτά δεν ήταν κρυφά. Ακόμη και σήμερα ο οποιοσδήποτε μπορεί να ανατρέξει στο σχετικό υλικό με μια απλή έρευνα στο διαδίκτυο.

Στις 20 Οκτωβρίου 2010 το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (FSB) –ένα φορέας του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού τομέα με έδρα στη Βασιλεία της Ελβετίας που λειτουργεί στο πλαίσιο της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών, δημοσίευσε κείμενο συστάσεων για τη μείωση του ηθικού κινδύνου διάσωσης των συστημικά σημαντικών φορέων παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, η οποία υποβλήθηκε και εγκρίθηκε από το G-20 κατά τη Σύνοδο Κορυφής του Νοεμβρίου.
Η ομαλή πτώχευση…

Την ίδια ημέρα, στις 20 Οκτωβρίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε Ανακοίνωση αναφορικά με την υιοθέτηση μηχανισμών αποτελεσματικής αντιμετώπισης κρίσεων στον χρηματοπιστωτικό τομέα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Κύριος στόχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι να διασφαλιστεί η δυνατότητα ομαλής «πτώχευσης» (failure) των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που θα εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του πλαισίου διαχείρισης κρίσεων, χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η ευρύτερη χρηματοπιστωτική σταθερότητα.

Κάθε κράτος μέλος της Ένωσης κλήθηκε να υποδείξει την αρμόδια… αρχή εξυγίανσης (η τελευταία θα πρέπει να είναι διοικητική και όχι δικαστική αρχή και ενδέχεται να ταυτίζεται με την εποπτική αρχή). Το πλέγμα των προτεινόμενων μηχανισμών προέβλεπε, μεταξύ των άλλων, ότι αν μια τράπεζα αθετεί ή ενδέχεται να αθετήσει κάποια από τις υποχρεώσεις της για την κεφαλαιακή επάρκεια, οι εποπτικές αρχές θα μπορούν να επέμβουν και να εφαρμόσουν μέτρα κλιμακούμενης έντασης ανάλογα με τη βαρύτητα της συγκεκριμένης αθέτησης. Μεταξύ των μέτρων αυτών δύναται να προβλεφθούν και:

α) εξουσίες για τις εποπτικές αρχές να απαιτούν την αντικατάσταση διευθυντικών στελεχών, την εφαρμογή του σχεδίου εξυγίανσης ή την εκχώρηση δραστηριοτήτων ή κλάδων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που προκαλούν υπερβολικό κίνδυνο για την οικονομική ακεραιότητα του ιδρύματος,

β)  υποχρέωση των εμπλεκόμενων επιχειρήσεων να υποβάλουν εν όψει συγκεκριμένης οικονομικής δυσχέρειας ad hoc σχέδιο αντιμετώπισης της κρίσεως, κατόπιν σχετικής απαιτήσεως των εποπτικών αρχών,

γ) εξουσία των εποπτικών αρχών να διορίσουν ειδικό διευθυντή (special manager) για χρονικό διάστημα μέχρι ενός έτους. Εκτός από τα συνήθη διοικητικά καθήκοντα, ο ειδικός αυτός διευθυντής θα είναι πρωτίστως επιφορτισμένος με την αποκατάσταση της ευρωστίας του ιδρύματος.

Σε ότι αφορά τη δέσμη εργαλείων και αρμοδιοτήτων εξυγιαντικού χαρακτήρα (resolution), αυτά θα εφαρμόζονται το εμπλεκόμενο ίδρυμα θα βρίσκεται σε τόσο σοβαρή δυσχέρεια, ώστε να μην υπάρχει ρεαλιστική προσδοκία ανάκαμψης. Ως επιπρόσθετη προϋπόθεση προτείνεται να υιοθετηθεί η κατάφαση της αναγκαιότητας της εξυγίανσης για το δημόσιο συμφέρον. Γενικός κανόνας θα έπρεπε να είναι η εφαρμογή της συνήθους διαδικασίας αφερεγγυότητας σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο. Ωστόσο, υπογραμμίζεται ότι εξαιτίας της ιδιαιτερότητας του χρηματοπιστωτικού κλάδου, η εκκαθάριση δεν αποτελεί πάντοτε ρεαλιστική επιλογή για τις αρμόδιες αρχές.

Ενδεικτικά ως εργαλεία εξυγίανσης αναφέρονται,

-η επιβολή της εξαγοράς ενός αφερέγγυου ιδρύματος από ένα άλλο υγιές,

ή

-η μεταφορά του συνόλου ή μέρους της επιχειρηματικής δραστηριότητας σε μια προσωρινή «ενδιάμεση τράπεζα» (bridge bank).

Όπως αναφέρεται, το κόστος της εξυγίανσης ενός ιδρύματος πρέπει πρωτίστως να βαρύνει τους μετόχους και τους πιστωτές του. Αναγνωρίζεται ωστόσο, ότι τις περισσότερες φορές αυτή η λύση πρακτικά δεν θα είναι αρκετή να στηρίξει την εξυγιαντική προσπάθεια. Προτείνεται συνεπώς η χρηματοδότηση των εξυγιαντικών μέτρων να υποστηρίζεται από ειδικά και προς το σκοπό αυτό ταμεία εξυγίανσης (resolution funds). Οι συνεισφορές και η κάλυψη του κάθε ιδρύματος από τα ταμεία εξυγίανσης θα γίνεται κατ’ αντιστοιχία με τα ισχύοντα στα ταμεία εγγύησης καταθέσεων. Στην περίπτωση της Κύπρο το τελευταίο δεν έγινε.

Το G-20

Παράλληλα με την ανωτέρω ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το FSB πρότεινε την καθιέρωση ενός πλαισίου κανόνων για την αντιμετώπιση των συστημικών και ηθικών κινδύνων που απορρέουν από την λειτουργία των συστημικά σημαντικών φορέων παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, η τυχόν πτώχευση των οποίων εξαιτίας του μεγέθους, της πολυπλοκότητας των δραστηριοτήτων τους και της διασυνδεσιμότητάς τους, θα μπορούσε να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα ευρύτερα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και την οικονομία εν γένει.

Οι συστάσεις εστιάζουν στη δυνατότητα των κατά περίπτωση αρμόδιων αρχών να παρεμβαίνουν σε ό,τι αφορά την εκκαθάριση (resolution) τέτοιων οργανισμών, ώστε να διασφαλίζεται αφενός μεν η μη επιβάρυνση των φορολογουμένων και αφετέρου η συνέχιση παροχής εκ μέρους τους ορισμένων τουλάχιστον υπηρεσιών.

Η εφαρμογή των συστάσεων του FSB προϋπόθετε τροποποιήσεις των σχετικών νομοθετικών κανόνων σε εθνικό επίπεδο, καθώς και σε ό,τι αφορά την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρμόδιων αρχών σε περίπτωση διασυνοριακώς δραστηριοποιούμενου οργανισμού.
Οι συστάσεις του FSB, αφορούν, μεταξύ άλλων, τα εξής:

-Την καθιέρωση σε εθνικό επίπεδο ενός πλαισίου κανόνων για την εκκαθάριση φορέων παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, το οποίο σε συνδυασμό με τη λήψη και άλλων μέτρων, θα διασφαλίζει την ασφαλή και ταχεία εκκαθάρισή τους χωρίς επιβάρυνση των φορολογουμένων και χωρίς να προκαλείται αποσταθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

-Την καθιέρωση υποχρέωσης τήρησης μεγαλύτερων κεφαλαιακών απαιτήσεων εκ μέρους των συστημικά σημαντικών φορέων παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, που θα αντανακλούν τους μεγαλύτερους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται,

-Την άσκηση πιο «εντατικής» εποπτείας στους φορείς παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών που μπορεί να προκαλέσουν συστημικό κίνδυνο,

-Τη διασφάλιση της συνέχισης της λειτουργίας βασικών υποδομών, ακόμη και αν μια συστημικά σημαντική επιχείρηση αντιμετωπίσει προβλήματα φερεγγυότητας σε ατομική βάση, και

-Την καθιέρωση, κατά περίπτωση, συμπληρωματικών κανόνων προληπτικής εποπτείας, όπως θα καθοριστούν από τις αρμόδιες εθνικές αρχές.

Επιπρόσθετα, η Ομάδα Εργασίας για την Εκκαθάριση Διασυνοριακά Δραστηριοποιούμενων Τραπεζών (Cross-border Bank Resolution Group) της Επιτροπής της Βασιλείας δημοσίευσε στις 18 Μαρτίου 2010 έκθεση στην οποία περιλαμβάνονται Δέκα Συστάσεις για τη βελτίωση των διαδικασιών εκκαθάρισης διασυνοριακά δραστηριοποιούμενων τραπεζών (όπως οι τρεις μεγάλες κυπριακές τράπεζας), βάσει των συμπερασμάτων που έχουν εξαχθεί μέχρι στιγμής από τη χρηματοπιστωτική κρίση. Οι συστάσεις της Επιτροπής της Βασιλείας εστιάζουν, μεταξύ των άλλων, και στην ενίσχυση της διασυνοριακής συνεργασίας και ανταλλαγής πληροφοριών, ώστε να υπάρχει σαφής κατανόηση μεταξύ των διαφόρων εθνικών αρχών των αντίστοιχων τομέων ευθύνης τους σε ό,τι αφορά τη ρυθμιστική παρέμβαση, την εποπτεία, την παροχή ρευστότητας, τη διαχείριση κρίσεων και την εκκαθάριση.