Του Μάριου Λαζάρου, Διοικητικού Σύμβουλου, KPMG Limited

Στις 10 Ιουλίου 2013, η Ευρωπαική Επιτροπή έκδωσε ένα αναθεωρημένο έγγραφο / πλαίσιο (“Communication)  σχετικά  με τους κανόνες κρατικής ενίσχυσης από τον καιρό της κατάρρευσης της Lehman Brothers.  Σημειώνεται ότι το έγγραφο αυτό είναι το 7^ο στη σειρά όσο αφορά το θέμα των κρατικών ενισχύσεων τραπεζών στην ΕΕ. Το έγγραφο αυτό έχει ισχύ από 1 Αυγούστου 2013.

Είναι γνωστό ότι η αξιολόγηση των σχεδίων αναδιάρθρωσης τραπεζών για σκοπούς  κρατικών ενισχύσεων γινόταν πάντα στη βάση τριών αρχών:

1.         i.             στην αρχή της βιωσιμότητας: κάθε τράπεζα θα πρέπει να αποδείξει στο σχέδιο αναδιάρθρωσης της ότι είναι βιώσιμη,
2.       ii.             στην αρχή του κατάλληλου καταμερισμού των επιβαρύνσεων μεταξύ της χώρας και της τράπεζας π.χ. πώληση στοιχείων ενεργητικού τα οποία θα αποφέρουν κέρδος, μη πληρωμή τόκων και μερισμάτων σε κεφαλαιουχικά εργαλείας, κλπ
3.     iii.             στην αρχή του περιορισμού των στρεβλώσεων του ανταγωνισμού π.χ. με απαγόρευση διαφημιστικών εκστρατειών, εκποίηση δραστηριοτήτων, κλπ

Το πλαίσιο αυτό κτίζει πάνω στις εμπειρίες αναδιαρθρώσεις  και διασώσεις τραπεζών στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια και ιδιαίτερα αυτές στην Ισπανία και στο νησί μας. Ιδιαίτερα στη περίπτωση της Κύπρου, η προτεινόμενη λύση με τη διάλυση της 2^ης μεγαλύτερης τράπεζας και τη διάσωση της μεγαλύτερης τράπεζας με τα «ίδια μέσα» (δηλ. τη συνεισφορά των καταθετών) δημιούργησε έντονες συζητήσεις κατά πόσο η λύση αυτή αποτελεί το νέο βασικό μοντέλο αναδιάρθρωσης τραπεζών ή ήταν μία λύση ραμμένη μόνο για τις συνθήκες της Κύπρου.  Ήταν επίσης γνωστό ότι με βάση το υφιστάμενο πλαίσιο κρατικών ενισχύσεων, μία τράπεζα με ανάγκη από κρατική ενίσχυση από χώρα με κυβέρνηση που διάθετε δυνατή δημοσιονομική κατάσταση θα λάμβανε σημαντική συνεισφορά από το κράτος προστατεύοντας τόσο τους μετόχους όσο και τους πιστωτές / καταθέτες.

Τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου εγγράφου συνοψίζονται στο ότι παρουσιάζει περισσότερες λεπτομέρειες με αποτέλεσμα να διασφαλίζει ένα ψηλότερο βαθμό συνοχής της εφαρμογής των αρχών στα διάφορα κράτη μέλη της ΕΕ. Επιπρόσθετα, κτίζοντας πάνω στις εμπειρίες κυρίως της Κύπρου, γίνεται πιο «απαιτητική» στους κατόχους κεφαλαιακών εργαλείων και στη διεύθυνση των τραπεζών που ζητούν κρατική ενίσχυση

Οι κυριότερες αλλαγές του πλαισίου είναι οι ακόλουθες:

(α) ενδυνάμωση των απαιτήσεων του καταμερισμού των βαρών μεταξύ της κυβέρνησης και της τράπεζας: αυτό επιτυγχάνεται με την απαίτηση τη «ολικής» συμμετοχής των μετόχων και των κατόχων βασικών ιδίων (Additional Tier 1) και δευτεροβαθμίων κεφαλαίων (αυτών που στη καθομιλουμένη έγιναν στην Κύπρο γνωστά με την ονομασία «αξιόγραφα»). Ως αποτέλεσμα, ενώ σε παλαιότερες διασώσεις μια ευρέως χρησιμοποιουμένη πρακτική ήταν να γινόταν εξαγορά των «αξιόγραφων» με σημαντική έκπτωση π.χ. 50% (Ελλάδα, Ιρλανδία, κλπ), με τους νέους κανονισμούς, η αποδοχή από μέρους της ΕΕ τέτοιων πρακτικών θα αποτελεί εξαίρεση π.χ. όταν η τράπεζα χρειάζεται μικρό πόσο κρατικής ενίσχυσης συγκρινόμενη  με το μέγεθος του Ισολογισμού της. Σημαντική είναι όμως και η απόφαση της Επιτροπής ότι δε θα απαιτεί σε αυτό το καταμερισμό των βαρών να λαμβάνουν μέρος οι καταθέτες και οι κάτοχοι χρεών με προτεραιότητα (senior debt holders).

(β) η διαδικασία αναδιάρθρωση γίνεται πιο αποτελεσματική: μέχρι πρόσφατα, η ΕΕ έδινε εξουσιοδότηση στις κυβερνήσεις να παρέχουν προσωρινή κρατική ενίσχυση πριν να ετοιμαστεί και να αξιολογηθεί η συμβατότητα του σχεδίου αναδιάρθρωσης  με την εφαρμογή των πιο πάνω αρχών κρατικής ενίσχυσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η έγκριση τον Μάιο του 2012 της κρατικής ενίσχυσης της Λαικής τράπεζας. Αυτή η πρακτική, οδηγούσε σε σημαντικές συνέπειες όπως λ.χ. μακρά διάρκεια της έγκρισης και εφαρμογής του σχεδίου αναδιάρθρωσης. Επίσης, δημιουργούσε τέτοιες συνθήκες για τις τράπεζες ώστε να μην λάβουν αποφάσεις αναδιάρθρωσης οι οποίες θα ήταν οδυνηρές αλλά αναγκαίες για τη μακροχρόνια βιωσιμότητα τους. Ως αποτέλεσμα, με βάση τους νέους κανόνες, θα απαγορεύεται από τις τράπεζες να λαμβάνουν κρατική ενίσχυση πριν την κατάθεση και έγκριση του σχεδίου αναδιάρθρωσης – κάτι το οποίο προβλέπεται και από το δικό μας μνημόνιο.

(γ) Επιπρόσθετα, το νέο πλαίσιο προδιαθέτει ότι θα πρέπει να αντικατασταθεί η Διεύθυνση και το Δ.Σ. μιας τράπεζας η οποία ζητεί κρατική ενίσχυση στη περίπτωση που η κρατική ενίσχυση θα μπορούσε να αποφευχθεί αν λαμβάνονταν έγκαιρα μέτρα. Επίσης βάζει όριο στις συνολικές απολαβές των στελεχών οι οποίες θα  μπορούν να είναι είτε 15 φορές τον μέσο όρο απολαβών στο κράτος, ή 10 φορές το μέσο όρο απολαβών των υπαλλήλων της Τράπεζας που λαμβάνει κρατική στήριξη.

Με βάση το νέο πλαίσιο, μπορούν να εξαχθούν ορισμένα συμπεράσματα:

(1)     Πλέον, τα βασικά πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια κεφάλαια θα είναι πολύ ακριβά. Ως αποτέλεσμα, θα περιορίζεται η διάθεση επένδυσης σε ένα πολύ μικρό επενδυτικό επαγγελματικό κοινό

(2)     Η απόφαση να εξαιρούνται οι καταθέτες από τη διάσωση των τραπεζών δείχνει την πιθανή, τουλάχιστον προς το παρών, έλλειψη «επαρκούς πίστης» της Επιτροπής στη χρήση των χρημάτων των πιστωτών / καταθετών των τραπεζών ως μέσου για τη διάσωση τους, τη στιγμή που λίγες μόνο μέρες μετά την έκδοση των κανόνων αυτών, η Τράπεζα Κύπρου λάμβανε το 47,5% των ανασφάλιστων καταθετών της ως το κύριο μέσο για τη διάσωση και συνέχιση των δραστηριοτήτων της.

(3)     Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αυξήσει τη διαπραγματευτική της δύναμη στην αξιολόγηση των σχεδίων αναδιάρθρωσης αφού θα μπορεί να μην εγκρίνει την καταβολή της κεφαλαιοποίησης αν δεν είναι ικανοποιημένη από το σχέδιο αναδιάρθρωσης της Τράπεζας