Η προσπάθεια δημοσιονομικής προσαρμογής φέρνει την Κύπρο μπροστά στην πρόκληση να πατάξει φαινόμενα παραοικονομίας και φοροδιαφυγής που στερούν το κρατικά ταμεία από πολύτιμα έσοδα και το ΤΚΑ από εισφορές. Μία από τις λίγες εργασίες ανάλυσης του φαινομένου στην Κύπρο (της Χάιδως Δριτσάκη του Τμήματος Διοίκησης Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου Μακεδονία της Θεσσαλονίκης) έχει δείξει ότι η παραοικονομία στην Κύπρο αυξήθηκε, κατά 88,73% την περίοδο 1960 – 2005.
Η μέση τιμή της παραοικονομίας υπολογίστηκε σε 10,739% του ΑΕΠ και το 2005 εκτιμήθηκε σε 13,4%. Η μέγιστη τιμή της ήταν το 2000 (14,2%) και η ελάχιστη το 1962 (6,2%). Άλλη έρευνα των Γεωργίου και Συρίχα, του 1994, εκτιμά την παραοικονομία στη χώρα στο 8,8% του ΑΕΠ. Αν μείνουμε στη μέση τιμή του 10,7% του ΑΕΠ, αυτό σημαίνει ότι το μαύρο και αδήλωτο χρήμα στην κυπριακή οικονομία ανέρχεται σε 1,85 δισ. ευρώ. Το ποσό ενδεχομένως να είναι μεγαλύτερο, καθώς ο υπολογισμός γίνεται στη μέση τιμή, ενώ όλες οι ενδείξεις συνηγορούν ότι το φαινόμενο έχει διογκωθεί.

Οι αποδείξεις
Ένα από τα μέτρα πάταξης του φαινομένου που μελετά η κυβέρνηση είναι να καθιερώσει την υποχρεωτική έκδοση και παραλαβή αποδείξεων, σε όλες τις συναλλαγές. Η ιδέα αυτή έχει τρεις βασικές αδυναμίες:

-Δεν μπορεί να υπάρχει ένας εφοριακός σε κάθε συναλλαγή για να επαληθεύει την έκδοση των αποδείξεων.

-Το υψηλό ποσοστό του ΦΠΑ ευνοεί τη μη έκδοση απόδειξης, καθώς η τιμή μιας συναλλαγής με «μαύρα» (χωρίς ΦΠΑ) είναι φθηνότερη για τον λήπτη του προϊόντος ή της υπηρεσίας.

-Ο καταναλωτής δεν έχει κίνητρο να ζητά αποδείξεις. Ο ίδιος δεν έχει άμεσα οικονομικό όφελος. Αντίθετα, χωρίς απόδειξη κερδίζει. Η πράξη της φοροδιαφυγής καταλήγει τελικά εις βάρος του πολίτη, από τη στιγμή που το κράτος δεν έχει χρήματα, αλλά την ώρα της συναλλαγής κανείς, δυστυχώς, δεν σκέφτεται αλτρουιστικά.

Η τεχνολογία
Την ίδια ώρα άλλες χώρες αποδεικνύονται πιο καινοτόμες και χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες για να καταγράψουν τις συναλλαγές. Η παραοικονομία τρέφεται από τα μετρητά. Χωρίς μετρητά οι συναλλαγές καταγράφονται και δεν μπορούν να γίνουν «μαύρες», δηλαδή χωρίς παραστατικά και αποδείξεις.
Η κυβέρνηση της Βουλγαρίας έχει προβεί σε ένα από τα πιο αποφασιστικά βήματα στην Ευρώπη, ανακοινώνοντας την πρόθεσή της να μειώσει τον ΦΠΑ για όσες συναλλαγές –θα επιστρέφει το 2%– γίνονται με κάρτες, χρεωστικές ή πιστωτικές. Ο στόχος δεν είναι άλλος από την προσπάθεια αύξησης των φορολογικών εσόδων.
Σύμφωνα με δημοσιεύματα βουλγαρικών εφημερίδων η πρωτοβουλία ανήκει στον υπουργό Οικονομικών, Συμεών Τζάνκοφ, ο οποίος σε συνεννόηση με τις τράπεζες, εξετάζει μεταξύ άλλων και την παράλληλη μείωση του ποσού των συναλλαγών που επιτρέπεται να γίνεται με μετρητά από τα 5.000 λέβα στα 1.500 λέβα, δηλαδή στα 750 ευρώ.
Η γκρίζα οικονομία στη Βουλγαρία υπολογίζεται στο 20% του ΑΕΠ της χώρας και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματά της. Η βουλγαρική κυβέρνηση οδηγείται σε αυτό το μέτρο μετά από μελέτη, η οποία κατέγραψε τη διαφορά μεταξύ των δηλωμένων εισοδημάτων και της αύξησης του ρυθμού της κατανάλωσης την περίοδο 2007-2008. Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε είναι ότι εάν τα επίσημα εισοδηματικά στοιχεία ανταποκρίνονται στην αλήθεια, τότε καμιά πιστωτική κάρτα δεν θα έπρεπε να αποπληρώνεται.
Ανάλογα μοντέλα έχουν εφαρμοστεί και σε πολλές άλλες χώρες, από την Αργεντινή έως τη Νότια Κορέα και τη Γαλλία. Το συμπέρασμα είναι ότι η μείωση της παραοικονομίας και της φοροδιαφυγής περνά μέσα από την αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών. Ο μόνος τρόπος για να καθιερώσεις τη χρήση του ηλεκτρονικού χρήματος, ως βασικού εργαλείου για τις συναλλαγές, είναι να δώσεις κίνητρα στους καταναλωτές και στους εμπόρους.
Οι μελέτες συγκλίνουν ότι η μείωση του ΦΠΑ κατά δύο μονάδες για όλες τις συναλλαγές που γίνονται με κάρτες –είτε χρεωστικές είτε πιστωτικές– συμβάλλει στη μείωση της φοροδιαφυγής κατά 2 με 4 περίπου μονάδες του ΑΕΠ. Στην περίπτωση της Κύπρου αυτό συνεπάγεται επιπλέον έσοδα από 346 ως 693 εκατ. ευρώ. Να θυμίσουμε ότι τα δύο πακέτα μέτρων αποσκοπούν σε δημοσιονομική προσαρμογή ύψους 650 εκατ. ευρώ.

Οι ηλεκτρονικές πληρωμές στην Κύπρο
Μια αύξηση στη χρήση ηλεκτρονικών πληρωμών κατά 10% οδηγεί σε μείωση της παραοικονομίας κατά 5%, ανέφερε από την πλευρά του ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Visa Europe, Πίτερ Άιλιφ κατά τη διάρκεια συνάντηση που είχε με δημοσιογράφους κυπριακών Μέσων Ενημέρωσης στο περιθώριο του 2ου Οικονομικού Φόρουμ της Λεμεσού.

Ειδικότερα, ο κ. Άιλιφ αναφέρθηκε στη στρατηγική σημασία της Visa

Europe για την Κύπρο, όπου περίπου 1 στα 5 ευρώ καταναλωτικής δαπάνης γίνεται μέσω καρτών Visa (χρεωστικών/ debit, πιστωτικών, εταιρικών). Η Κύπρος, άλλωστε, αποτελεί μια ώριμη αγορά, με 2,5 δισ. ευρώ δαπάνης να αφορά πληρωμές στα σημεία πώλησης (POS), αντικατοπτρίζοντας μία εντυπωσιακή άνοδο κατά 12% σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Η βασική υποδομή, δηλαδή, για την εφαρμογή ενός ανάλογου μοντέλου συναλλαγών και στην Κύπρο υπάρχει.

«Η Κύπρος είναι μια επιτυχημένη και δυναμικά αναπτυσσόμενη αγορά για τη Visa Europe, η οποία έχει ήδη υιοθετήσει τεχνολογίες όπως οι κάρτες με τεχνολογία chip, ενώ στις αρχές του 2012 αναμένεται και η υιοθέτηση των ανέπαφων συναλλαγών. Ιδιαίτερα σημαντική, άλλωστε, είναι και η αποδοχή των καρτών πληρωμών στον δημόσιο τομέα για την πληρωμή φόρων, προστίμων κλπ. Τα επόμενα έτη εκτιμούμε ότι η δυναμική αυτή τάση θα συνεχιστεί, αποφέροντας σημαντικά οφέλη για τους καταναλωτές, τους εμπόρους και την κυπριακή οικονομία συνολικά», προσέθεσε ο κ. Άιλιφ.

Info

-Πανευρωπαϊκά η αξία της «μαύρης οικονομίας» υπολογίζεται από πρόσφατη έρευνα της Visa Europe σε 2,2 τρισ. ευρώ, ποσό 5% υψηλότερο σε σχέση με το 2007

-Τα χαμηλότερα ποσοστά συναντώνται σε Αυστρία και Ελβετία (8%).΄

-Στην Ευρώπη κυκλοφορούν 430 εκατ. χρεωστικές, πιστωτικές και εταιρικές κάρτες Visa. Τους 12 μήνες έως τον Μάρτιο του 2011, οι κάρτες αυτές χρησιμοποιήθηκαν για αγορές και αναλήψεις μετρητών αξίας 1,6 τρισ. ευρώ.

-Το 12,5% της καταναλωτικής δαπάνης στα σημεία πώλησης στην Ευρώπη γίνεται με κάρτες Visa και πάνω από το 70% αυτής πραγματοποιείται με χρεωστικές κάρτες Visa.

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Η Καθημερινή» στις  23 Οκτωβρίου 2011