Tα τελευταία τρία χρόνια η παγκόσμια οικονομική επικαιρότητα μονοπωλείται από την οικονομική κρίση. Η κρίση δεν προέκυψε από το πουθενά. Ήταν το αποτέλεσμα μιας ανεξέλεγκτης πιστωτικής επέκτασης στις ΗΠΑ, η οποία μέσω των παράγωγων χρηματοοικονομικών προϊόντων παρήγαγε απίστευτα κέρδη για τα λεγόμενα golden boys. Το στεγαστικό δάνειο ενός ιδιωτικού υπαλλήλου στο Τέξας τιτλοποιήθηκε –δηλαδή έγινε ένα ομόλογο με εγγύηση τις μελλοντικές δόσεις του δανείου- και αυτός ο τίτλος πουλήθηκε. Στη συνέχεια αυτός ο τίτλος εισήχθη στη δευτερογενή αγορά και ξαναπουλήθηκε. Στη  δευτερογενή αγορά ήταν προϊόν συναλλαγής, όπως μια μετοχή. Ένα δάνειο παρήγαγε συνέχεια έσοδα και κέρδη. Όταν ο αμερικανός σταμάτησε να πληρώνει τη δόση –διότι η τράπεζα που είχε «γλυκαθεί» από τη διαρκεί παραγωγή χρήματος τον είχε δανείσει πέρα από τις δυνατότητες του- αυτός ο τίτλος κατέρρευσε. Το να «σκάσει» ένα δάνειο δεν χάλασε ο κόσμος. Όταν, όμως, «σκάνε» χιλιάδες το σύστημα δεν αντέχει Κάπως έτσι όλος ο κόσμος ξύπνησε ένα πρωινό του Σεπτέμβρη του 2008 με ένα όνομα στα χείλη: Lehmann Brothers. Σήμερα, τρία χρόνια μετά, η χρεοκοπία της αμερικανικής επενδυτικής τράπεζας έχει εξελιχθεί σε μια πρωτόγνωρη κρίση που απειλεί την ευρωζώνη και αν δεν γίνει κάτι ολόκληρος ο δυτικός κόσμος κινδυνεύει να εισέλθει σε μια παρατεταμένη ύφεση. Τα χρέη, δημόσια και ιδιωτικά, πνίγουν τους πάντες.

Υπήρξε μια εποχή που ήταν εύκολο να γίνονται αποκλειστικά με δανεισμό (μόχλευση) ακόμη και παραγωγικές επενδύσεις. Τώρα τα δάνεια αυτά δεν μπορούν να εξοφληθούν.

Ο δανεισμός έχει γίνει, πλέον, μια απαγορευμένη λέξη. Οι τράπεζες φοβούνται να δανείσει η μια τη άλλη και όλοι μαζί φοβούνται να δανείσουν τα κράτη. Ωστόσο τα κράτη αποτελούν το τελευταίο αποκούμπι του τραπεζικού συστήματος.

Όλο αυτό μοιάζει παρανοϊκό, αλλά έχει μια ασφαλιστική δικλίδα. Τις Κεντρικές Τράπεζες. Στο υπόλοιπο δυτικό κόσμο, ΗΠΑ, Καναδά, Ηνωμένο Βασίλειο, Ελβετία, Ιαπωνία, οι Κεντρικές Τράπεζες μπορούν να τυπώνουν χρήμα και να δανείζουν τις τράπεζες σε απεριόριστες ποσότητες ώστε να μην υπάρχει η αβεβαιότητα της χρεοκοπίας συστημικών κομματιών του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η Ευρωζώνη, από τη σύστασή της είχε μια άλλη φιλοσοφία: τα κράτη – μέλη δεν θα είχαν ελλείμματα και υψηλό δημόσιο χρέος και ο πλούτος θα προερχόταν από την ανάπτυξη. Αυτός άλλωστε ήταν και ο στρατηγικός στόχος της προηγούμενης δεκαετίας. Η περίφημη Στρατηγική της Λισσαβόνας ήθελε την Ευρώπη να πρωταγωνιστεί στην παγκόσμια ανάπτυξη στηριζόμενη στη γνώση και την καινοτομία. Αυτό το κατάφερε μόνο ο Βορράς, με πρώτη τη Γερμανία και εν μέρει η Γαλλία.

Η θεωρία της ευρωπαϊκής στρατηγικής συγκρούεται με την σκληρή πραγματικότητα. Αν υποθέσουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσιζε αύριο, Δευτέρα, να τυπώσει χρήμα και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) να μαζέψει όλο το ευρωπαϊκό δημόσιο χρέος, δεν θα μπορούσε να γίνει, γιατί δεν προβλέπεται από τις Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης . Η αλλαγή των Συνθηκών απαιτεί χρόνο, ο οποίος δεν υπάρχει.

Η παγκοσμιοποίηση, όμως, κάνει και πάλι το θαύμα της. Δεν μπορεί να τυπωθεί νέο ευρώ, αλλά μπορεί τυπωθεί δολάριο!
Στη δεκαετία του 1960 η θρυλική Τρούμπα περίμενε την άφιξη του 6^ου στόλου για να πλημμυρίσει ο Πειραιάς από δολάρια. Η παρέμβαση των κεντρικών τραπεζών την περασμένη εβδομάδα ήταν ο νέος 6^ος στόλος. Δολάρια διοχετεύτηκαν στην ΕΚΤ για να αυξηθεί η ρευστότητα στο ευρωσύστημα. Προσωρινά απέδωσε, καθώς τα spread έπεσαν. Η παρέμβαση δίνει χρόνο στην Ευρώπη για να δουλέψει τη δική της οριστική λύση. Ο Πρόεδρος της Γαλλίας, Νικολά Σαρκοζί, σε μια μεστή ομιλία την περασμένη Πέμπτη, περιέγραψε ένα «νέο οικονομικό κύκλο», ο οποίος θα είναι ένας «κύκλος απομόχλευσης» που θα δίνει έμφαση στην εργασία και την παραγωγή.
«Η άμετρη ανάπτυξη του οικονομικού τομέα που συγκέντρωσε απίθανες ποσότητες χρεών είχε ως αποτέλεσμα η οικονομία να ταυτιστεί με το χρηματοπιστωτικό σύστημα», είπε ο κ. Σαρκοζί από την Τουλόν, κατά την ομιλία του για την κρίση στην Ευρωζώνη.

Η Ευρώπη γυρίζει στα βασικά. Τα όσα είπε ο κ. Σαρκοζί ακούγονται ωραία, αλλά στην πράξη είναι δύσκολα. Απομόχλευση σημαίνει ότι θα μπουν φραγμοί στο δανεισμό και οι τράπεζες θα σταματήσουν να είναι μηχανές παραγωγής κερδών. Η κατανάλωση και οι επενδύσεις θα στηρίζονται στην παραγωγή εισοδήματος. Δάνεια θα δίνονται, αλλά όχι με τη σημερινή ευκολία και τα κράτη θα βάλουν οριστικά τέλος στις σπατάλες. Παράλληλα το «πέρασμα» από τον κύκλο της υπερχρέωσης στον κύκλο μείωσης των χρεών θα συνοδευτεί από μια επώδυνη προσαρμογή. Σε αυτό το καράβι, που αλλάζει ρότα, μέρος του πληρώματος είναι και η Κύπρος. Οι αποφάσεις για την οικονομία δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή του ταξιδιού.

seitanidisi@kathimerini.com.cy

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Η Καθημερινή» στις 4 Δεκεμβρίου 2011