Τη δεκαετία 1998-2007, ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ της Ελλάδας ήταν 4,1%. Το 2008, έτος κατά το οποίο ξέσπασε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, το ΑΕΠ της χώρας αυξήθηκε μόλις κατά 1,0%, και μάλιστα το τέταρτο τρίμηνο του 2008 ήταν το πρώτο σύμπτωμα της επίδρασης της κρίσης στην Ελλάδα, με αρνητική μεταβολή του ΑΕΠ. Εκτοτε η χώρα βρίσκεται σε μια έντονα αρνητική συγκυρία, με συνεχή μείωση του πραγματικού ΑΕΠ. Εχουμε ως δεδομένα τις εξελίξεις του 2009 με -2,0% και του 2010 με -4,5%, και χρησιμοποιούμε τις προβλέψεις του ΔΝΤ για το 2011 με -5,0% και το 2012 με -2,2%.

Συνεπώς, εάν πάρουμε ως έτος βάσης το 2008 (το τελευταίο ενός μεγάλου «αναπτυξιακού κύκλου»), βλέπουμε ότι το έτος 2012, συγκρινόμενο με το επίπεδο του 2008, το πραγματικό ΑΕΠ της χώρας θα έχει μειωθεί κατά 15,0%. Υποθέτοντας, μάλιστα, ότι ο πληθυσμός είναι στάσιμος, αυτό εκφράζει την ποσοστιαία μείωση του επιπέδου ευημερίας του ελληνικού λαού. Με αυτά τα δεδομένα, προκύπτουν δύο ενδιαφέροντα ερωτήματα. Το πρώτο ερώτημα είναι εάν η τωρινή φάση της βαθιάς ύφεσης είναι ένα κυκλικό φαινόμενο, με την έννοια ότι την «υφεσιακή φάση» θα διαδεχθεί, από το 2013 και μετά, μια «φάση ανάκαμψης», όπως διδάσκει η θεωρία και ιστορία των οικονομικών κύκλων. Εάν είναι έτσι, τότε δικαιολογείται να αναμένεται επιστροφή (κάποτε) στο επίπεδο ευημερίας του έτους βάσης, δηλ. του 2008. Εάν δεν είναι έτσι, εάν δηλαδή δεν πρόκειται για ένα κυκλικό φαινόμενο, τότε η ελληνική οικονομία θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι έχει εισέλθει σε μια κατάσταση μακροχρόνιας στασιμότητας (secular stagnation), απροσδιόριστης διάρκειας, με σταθερό πληθυσμό και με σταθερά χαμηλό (αν όχι μειούμενο) κατά κεφαλήν πραγματικό ΑΕΠ.

Το δεύτερο ερώτημα είναι πότε θα μπορέσει η ελληνική οικονομία να επιστρέψει στα προ της κρίσης επίπεδα ευημερίας. Η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα, εφόσον αναφέρεται στο μέλλον, εξαρτάται από υιοθετούμενα «σενάρια» για τον ρυθμό ανόδου του ΑΕΠ που θα μπορούσε να επιτύχει η χώρα στη φάση της ανάκαμψης. Με δεδομένη την αρνητική επίδραση της ύφεσης της περιόδου 2000-2012 στον μελλοντικό ρυθμό αύξησης του «δυνητικού ΑΕΠ», τα πιο εύλογα σενάρια, διακρινόμενα σε αισιόδοξα, μετριοπαθή, και απαισιόδοξα, δείχνουν ότι η χώρα θα μπορέσει να ανακτήσει το επίπεδο του 2008 κάπου ανάμεσα στα έτη 2018 και 2020. Με αυτή την έννοια, μπορούμε να μιλάμε για μια «χαμένη δεκαετία», ως το τίμημα που θα πληρώσουμε για την επώδυνη οικονομική κρίση που βιώνουμε, με την προϋπόθεση ότι θα την υπερβούμε.

Επανέρχομαι στο πρώτο ερώτημα, εάν δηλαδή την ύφεση θα διαδεχθεί η ανάκαμψη, ή εάν η Ελλάδα βρίσκεται σε κατάσταση μακροχρόνιας στασιμότητας. Η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα συναρτάται με γενικότερα ζητήματα, όπως είναι η παραμονή της χώρας στην Ευρωζώνη, η ικανότητα του πολιτικού συστήματος να υλοποιήσει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, και εάν μπορούν να αρθούν οι διάφορες νομικές και κοινωνικές αγκυλώσεις ώστε να αξιοποιηθούν οι υπαρκτές και σημαντικές αναπτυξιακές δυνατότητες της χώρας. Με αυτή την έννοια, το σήμερα εμφανιζόμενο ως οικονομικό πρόβλημα της χώρας, είναι ουσιαστικά ένα πολιτικό και κοινωνικό πρόβλημα.

* Ο κ. Παναγιώτης Γ. Κορλίρας είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, πρόεδρος και επιστημονικός διευθυντής του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ).